fbpx
×

Kompozycja (P-Praesens)

nr katalogowy: 5

Stażewski Henryk

(1894–1988)

Kompozycja (P-Praesens)
1930/1966

Estymacja:

400 000–500 000 PLN

Cena wylicytowana:

320 000 PLN

olej, płótno; 69×57,5 cm

sygnowany l.d.: „H. STAŻEWSKI”, p.d.: „1930”; na odwrocie na blejtramie: „HENRYK STAŻEWSKI” oraz nalepka: „H. Stażewski | „Composition (P-Praesens)” 1930/1966 | oil on canvas; 27 I/5in. by 22 7/I0in. | 69,1 cm by 57,7 cm | signed and dated. | Coll. M. Chalette, New York”


Praca posiada ekspertyzę chemiczną potwierdzającą autentyczność.


Proweniencja:

  • kolekcja prywatna, Berlin
  • kolekcja Madeleine Chalette-Lejwa, Nowy Jork
    (dar od artysty)

Stażewski tworzył przez całe życie dzieła konkretne, nie abstrakcyjne; kreował w nich realność bezprzedmiotową, ale rzeczywistą. Historycznie, artysta mówił o dążeniu do stworzenia »czystej plastyki« wraz z przesyceniem jej »pierwiastkiem ludzkim«. Docierał on do owej oczywistości, którą wszak wysiłkiem duchowym, intelektualnym i malarskim należało ukonkretnić, uzmysłowić i uobecnić. Henryk Stażewski jednoczył swą twórczością, swą postawą i swą obecnością w sztuce (…) wysiłki twórcze kilku epok i generacji[1]

Henryk Stażewski (ur. 1894 w Warszawie – zm. 1988 tamże) – malarz, przedstawiciel awangardy geometrycznej, twórca reliefów i plakatów, projektant wnętrz, scenograf i teoretyk. Jeden z pionierów sztuki awangardowej w Polsce.

Stażewski w ciągu swojego długiego życia niemal nieustannie obecny był na rodzimej scenie artystycznej, zaznaczając swój udział w wiodących nurtach i licznych ugrupowaniach awangardowych. Współtworzył m.in. formację Ekspresjonistów Polskich (od 1919 r. Formistów), Blok. Praesens, a.r., zaś podczas pobytu w Paryżu obracał się w kręgach Cercle et Carré czy Abstraction-Création. Po wojnie należał do środowiska skupionego wokół warszawskiej Galerii Krzywe Koło, a w roku 1966 był jednym z założycieli Galerii Foksal. Nawet w sędziwym wieku pozostawał wpływową i niezwykle barwną postacią sztuki współczesnej.

Henryk Stażewski początkowo tworzył prace inspirowane kubizmem, a następnie – pod wpływem Strzemińskiego – konstruktywistyczne. Czerpał także z neoplastycznego dorobku Mondriana i grupy De Stijl. W latach 40. i 50. powrócił do sztuki figuratywnej, choć syntetycznej w formie i silnie zgeometryzowanej. Natomiast na okres politycznej odwilży roku 1956 przypada początek zainteresowania artysty tworzeniem kompozycji reliefowych, które na trzy kolejne dekady zdominowały jego twórczość.

Poszukiwania Stażewskiego na polu malarstwa przestrzennego, wychodzącego poza tradycyjną płaszczyznę płótna, przybierały różne formy. Tworzył swoje reliefy zarówno z elementów metalowych (w szczególności miedzi), jak i z desek pokrytych farbą – w latach 60. była to głównie biel w rozmaitych konfiguracjach, zaś w latach 70. zwrócił się w kierunku kontrastowych zestawień mocnych barw oddziałujących na odbiorcę w sposób zbliżony do op-artu.

Prezentowana kompozycja to autorska replika przedwojennej pracy, którą Stażewski wykonał w roku 1966. Oryginalny obraz datowany jest na lata ok. 1929-1930 i stanowi jeden z cenniejszych eksponatów kolekcji Muzeum Sztuki w Łodzi, któremu artysta przekazał go w darze. Henryk Stażewski w wyniku wojennych zniszczeń stracił niemal cały swój artystyczny dorobek z lat 20. i 30. W związku z tym, już po wojnie, podjął kilka prób odtworzenia swoich bezpowrotnie utraconych prac. W tym przypadku powstała jednak replika pracy istniejącej, która przetrwała wojenne niepokoje w zbiorach muzealnych. Stażewski w roku 1961 brał udział w wystawie Six Contemporary Polish Paintersw nowojorskiej Galerie Chalette. Nawiązał wówczas kontakt z właścicielką galerii i znaną kolekcjonerką polsko-żydowskiego pochodzenia, Madeleine Chalette-Lejwa. W jej kolekcji znajdowały się prace takich artystów, jak Hans Arp, Pablo Picasso, Marc Chagall czy Georges Braque, była bowiem miłośniczką przedwojennej awangardy. Prawdopodobnie to właśnie na jej życzenie (lub też w prezencie) artysta wykonał replikę swojej niezwykle cenionej pracy z lat 30., jednej z nielicznych zachowanych do owych czasów.

Sama kompozycja utrzymana jest w tonacji pięciu barw podstawowych: czerni i bieli oraz błękitu, czerwieni i żółci. Oryginalne dzieło powstało w okresie silnej inspiracji Stażewskiego metodami Pieta Mondriana i grupy De Stijl, z której członkami utrzymywał wówczas ożywione kontakty bezpośrednie i korespondencyjne. Układ jednak nie jest poddany Mondrianowskiemu rygorowi geometrycznej siatki, lecz przypomina raczej ówczesne eksperymenty na polu nowoczesnej typografii. Można z niego odczytać kształty liter „P”, jak również „a” i „r”. Być może stanowią nawiązanie do nazw ugrupowań, z którymi związany był wówczas Stażewski: najpierw Praesens, a później a.r. Wydawane przez nie czasopisma opatrzone były modernistycznym liternictwem, można zatem przypuszczać, że obraz stanowi w pewien sposób malarskie rozwinięcie poszukiwań na tej płaszczyźnie.

Kompozycja namalowana jest prawie tak, jak postulował w neoplastycyzmie Piet Mondrian, który „zarzucał” na obraz siatkę, sieć prostopadłych i równoległych linii, a pomiędzy układał ściśle wyznaczone kolory. Stażewski uznał, że takie „krojenie płaszczyzny obrazu na części wywołuje niepokój” i mimo szacunku dla zdobyczy ówczesnej awangardy kierował się własną intuicją, własnym wyczuciem formy i tego, jak najlepiej ułożyć obok siebie kolor i kształt i jaką linią je od siebie oddzielić[2].

[1] J. Jedliński, Najprostsze formy w sztuce, [w]: Henryk Stażewski,1894-1988. W setną rocznicę urodzin (katalog wystawy w Muzeum Sztuki w Łodzi, 13 grudnia 1994 – 26 lutego 1995), red. J. Ładnowska, Z. Karnicka, J. Janik, Łódź 1994, s. 11.

[2] Korespondencje. Sztuka nowoczesna i uniwersalizm, red. J. Lubiak, M. Ludwisiak, Muzeum Sztuki w Łodzi, Łódź 2012, s. 298.