Fragment tekstu Piotra Słodkowskiego „Sztuka, wojna i tożsamość zagładowa. Przypadek Henryka Strenga/Marka Włodarskiego”. Czytaj całość [w:] Stern—Rosenstein—Streng/Włodarski. Między świadomym a podświadomym. Reminiscencje Zagłady w twórczości tych, którzy przetrwali, kat. wystawy, Warszawa: Libra Dom Aukcyjny & Galeria 2020, ISBN 978-83-954794-1-0
[…]
Wiedza o wojennych losach Strenga jest fragmentaryczna. Sowiecką okupację miasta malarz przeżył względnie spokojnie, wystawiając i, tak jak inni plastycy, w tym Artur Nacht, wykonując tzw. wcierki, czyli monumentalne portrety propagandowe na potrzeby zideologizowanych świąt i obchodów rocznicowych. Po zajęciu Lwowa przez nazistów (1941) został osadzony w obozie janowskim (obozie pracy przymusowej) i uciekł stamtąd „prawdopodobnie w sierpniu 1942 roku”*. Podczas wielkiej akcji sierpniowej (10 VIII 1942) musiał być obecny w getcie lwowskim, gdyż wiadomo, że odnalazł wtedy ciało poetki i krytyczki sztuki Debory Vogel**. Między 1942 a 1944 rokiem ukrywała go członkini Żegoty i jego przyszła żona, Janina Brosch, która sukcesywnie przewoziła także jego prace z Lwowa do Tarnowa. Ten okres przynosi punkt zwrotny w życiu Strenga i trwale zmienia trajektorię jego wojennej i powojennej biografii. Streng przyjął bowiem wtedy tożsamość zagładową w oparciu o „aryjskie papiery”: zniszczył stare dokumenty i wyrobił nowe jako Marek Włodarski. Przedostał się do stolicy, został jednak schwytany podczas powstania warszawskiego i przetransportowany do obozu koncentracyjnego Stutthof (na liście obozowej widnieje jako Markus Włodarczyk). Wedle relacji Stefana Gierowskiego w Stutthofie zajmował się ciałami zagazowanych więźniów. Przebywał tam do końca wojny, choć nie jest jasne, z którą ewakuacją go opuścił.
Podobnie jak wielu polskich Żydów, którzy nie zdecydowali się na emigrację, po wojnie pozostał przy swej zagładowej tożsamości i, jak poświadczają świadkowie, dokonał konwersji. Osiadł w Warszawie, gdzie był jedną z postaci wskrzeszających tradycje modernistyczne. Brał udział w I (1948/1949) i II Wystawie Sztuki Nowoczesnej (1957), a na przełomie lat 40. i 50. zaangażował się także w realizm socrealistyczny. Zmarł w 1960 roku, otrzymując katolicki pogrzeb.
Wojna jako splot wydarzeń o dalekosiężnych konsekwencjach kulturowych była obecna w wielu rozproszonych fragmentach życia i twórczości Strenga/Włodarskiego. Zwrotnie odkształciły jego modernistyczną twórczość z dwudziestolecia, znalazły odbicie w pracach z Zagłady i powojnia, kształtowały wreszcie jego złożoną tożsamość i funkcjonowanie w PRL-owskiej Warszawie.
Odpryskiem zmiany tożsamości i zniszczenia starych dokumentów było wymazywanie podpisu „Streng” z rysunków i obrazów z lat 20. i 30. Śladów ingerencji artysty nie wolno bagatelizować, gdyż otwierają one możliwość radykalnie innego spojrzenia na jego œuvre. W tej optyce légerowskie i surrealistyczne kompozycje nie jawią się już ani jako odcieleśnione reprezentacje, ani – tym bardziej – jako najlepsze przykłady nowoczesnych izmów. Miejsce modernistycznej logiki innowacji stylistycznej zajmuje bowiem obraz jako artefakt – materialny obiekt, który posiada bogatą fakturę i w tej „fakturyzacji”*** staje się czymś więcej niż przedmiotem sztuki. Jest odtąd unikalnym źródłem historycznym i świadectwem przejmującej zmiany trajektorii biografii lwowianina.
[…]
* J. Chrobak, Henryk Streng / Marek Włodarski. Kalendarium, w: Czarownik przy zielonej skale. Marek Włodarski / Henryk Streng, red. J. Chrobak, J. Michalik, M. Wilk, Galeria Piekary, Poznań 2009, s. 114.
** K. Szymaniak, Być agentem wiecznej idei. Przemiany poglądów estetycznych Debory Vogel, Kraków 2006, s. 62.
*** Ideę fakturyzacji (uwrażliwienia na materialny wymiar źródeł historycznych) rozwija E. Domańska, Fakt historyczny, w: Historia egzystencjalna. Krytyczne studium narratywizmu i humanistyki zaangażowanej, Warszawa 2012, s. 94–97.