Akt w okularach

olej / płótno

100 × 60 cm

sygnowany na krośnie g.: J. Nowosielski 100 × 60 1969

nalepka z opisem pracy

pieczątka wywozowa

nalepka z Muzeum Narodowego w Poznaniu, pracownia konserwacji i rzeźby

Literatura:

• Jerzy Nowosielski, red. P. Cypryański, A. Szczepaniak, Galeria Starmach, Fundacja Nowosielski, Kraków 2003, il. s. 313, poz. kat. nr 451

Proweniencja:

• kolekcja prywatna, Polska
• Galeria Starmach, lata 90. XX w.

Dla biografii i twórczości Jerzego Nowosielskiego bodaj najważniejszym wydarzeniem okazał się być wyjazd artysty do Lwowa w latach 1937– 1939. Zainteresował się tam sztuką wschodnią, prawosławną, a przede wszystkim wschodniogalicyjskim malarstwem ikonowym, które miał okazję oglądać w Muzeum Ukraińskim. W 1940 roku rozpoczął studia w krakowskiej Kunstgewerbeschule na Wydziale Malarstwa Dekoracyjnego, gdzie nawiązał znajomość m.in. z Kazimierzem Mikulskim, Mieczysławem Porębskim i Jerzym Skarżyńskim. W 1942 roku ponownie wybrał się w podróż na Wschód i przez cztery miesiące przebywał w podlwowskiej Ławrze św. Jana Chrzciciela. Studiował wówczas pisanie ikon, a umiejętność ta – zarówno w podejmowanych motywach, jak i stylu czy kolorystyce – będzie wyraźnie wybrzmiewała w dalszej jego twórczości. Sam Nowosielski wielokrotnie wspominał to doświadczenie twierdząc, iż ugruntowało jego drogę artystyczną. „To właśnie przyjęcie głębszych, nie tylko formalnych wskazań sztuki bizantyjskiej różni zdecydowanie Nowosielskiego od plejady innych, pseudoikonowych malarzy, tych, którzy ulegając modzie powielają tylko powierzchownie kształt, zespół linii, barw i system komponowania ikon. Konwencja ikony wkracza zatem powoli – chciałoby się powiedzieć – partiami do twórczości Nowosielskiego. Najpierw ulega jej twarz przedstawianych postaci, tracąca stopniowo portretowe podobieństwo, twarz – symbol, spokojna, uduchowiona, o wydłużonych szlachetnie rysach i tajemniczych, przepełnionych błękitem oczach. Głowy te osadza Nowosielski na jeszcze zmysłowych korpusach, na tułowiach konkretnych, realnych ludzi. Potem umowność ogarnia całą sylwetkę; wypukłości ciała znaczone są jasnymi wyraźnie odgraniczonymi plamami […] W dziełach Nowosielskiego pojawia się również tak bardzo ikonowy moment dopowiedzenia, uzupełnienia zasadniczej, statycznej sceny niewielkimi narracyjnymi wtrętami. […] Dzieło obrasta refleksyjną anegdotą”*.

Nowosielski wkrótce powrócił do Krakowa, gdzie w 1945 roku podjął studia na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych – od razu na trzecim roku. Młody artysta już wówczas zaczął łączyć nowoczesne motywy z technikami dawnych mistrzów. Podczas studiów przystąpił do Grupy Młodych Plastyków i uczestniczył w jej zbiorowej wystawie w krakowskim Pałacu Sztuki (1946). Brał udział również w Wystawach Sztuki Nowoczesnej (w 1948 i 1957 roku w Krakowie oraz w 1959 roku w Warszawie), a także w słynnej wystawie „Dziewięciu” (1955), która usankcjonowała zawiązanie II Grupy Krakowskiej. Prowadził także działalność dydaktyczną: w latach 1947—1950 w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Krakowie, od 1957 roku w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Łodzi, natomiast w latach 1962–1993 na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych.

Akt w okularach z 1969 roku to przedstawienie półnagiej kobiety w bliżej nieokreślonym wnętrzu. Postać, w typowy dla Nowosielskiego sposób, ujęta jest syntetycznie. Jej ciało opracowane zostało płaską plamą malarską i obwiedzione wyraźnym konturem. Zabiegi te sprawiają, że kobieta traci indywidualne rysy, których dodatkowo pozbawiają tytułowe okulary. Jednocześnie jej postawa sprawia wrażenie nienaturalnej, sztywnej lub nawet skrępowanej, co budzi skojarzenia z hieratycznymi ujęciami znanymi z malarstwa bizantyjskiego. Paleta barwna ograniczona została do ciepłych tonacji beżu, brązu i cielistego różu, przełamanego wyrazistym akcentem bieli. Zaznaczone w tle elementy wystroju wnętrza – podłoga, ściana czy wiszące na niej obrazki – wprowadzają do obrazu sugestię głębi. Jednocześnie ich ukształtowanie przywodzi na myśl nie przedstawienia figuralne, lecz raczej abstrakcyjne obrazy autorstwa Nowosielskiego. Taki sposób połączenia oszczędnych środków malarskich i pozornego spokoju kompozycji z rodzajem milczącego skupienia, w jakim zdaje się trwać portretowana kobieta, sprawia, że obraz oddziałuje szczególną aurą podniosłości, tajemnicy, ale i erotycznego napięcia – cechami, którymi mistrzowsko operował Jerzy Nowosielski.

* J. Madeyski, Twórczość Jerzego Nowosielskiego, [w:] Jerzy Nowosielski, red. M. Płażewska, Warszawa 1992, s. 27, 34.

[…] Hieratyczne ukształtowanie kobiet przy toalecie, gimnastyczek czy pływaczek nie przytłumia ich współczesności, nie przesłania drażniącego erotyzmu postaci – lecz przeciwnie, uwydatnia jeszcze przez kontrast te cechy, przydaje ich realności szczególną perwersyjną powagę. Zaskakująca żywotność starej konwencji wynika oczywiście nie tylko z nakładania się jej na współczesny przedmiot czy temat. Decydujące wydaje się to, że sposób użycia tej konwencji, jej przyswojenie dla potrzeb własnej wizji – osiągnął Nowosielski poprzez nowatorskie doświadczenia przeżywane w kręgu krakowskiej awangardy.

J. Bogucki, Wstęp, [w:] Jerzy Nowosielski, Galeria Współczesna, Warszawa 1969–1970, s. 609.

Jerzy Nowosielski to jeden z najważniejszych polskich malarzy drugiej połowy XX wieku. W 1940 roku studiował na Wydziale Malarstwa Dekoracyjnego krakowskiej Kunstgewerbeshule. Przerwał studia w 1942 roku, aby dołączyć do wspólnoty Ławry św. Jana Chrzciciela pod Lwowem, gdzie zetknął się z ikonopisaniem, które od tego czasu sam praktykował. Doświadczenie to miało duży wpływ na rozwój sztuki Nowosielskiego i stanowiło trwałe źródło inspiracji, które sam określa jako odzwierciedlenie walki dobra ze złem w ciele człowieka. W 1943 roku artysta powrócił do Krakowa, gdzie po wojnie podjął naukę na Akademii Sztuk Pięknych. Tam odnowił przyjaźnie artystyczne i znalazł się w gronie twórców skupionych wokół Tadeusza Kantora i Grupy Młodych Plastyków. Uczestniczył w wystawie grupy w 1946 roku w krakowskim Pałacu Sztuki. Brał udział we wszystkich Wystawach Sztuki Nowoczesnej (1948, 1957, 1959), a także w historycznej wystawie „Dziewięciu” (1955). Większość życia artystycznego spędził w Krakowie, poza krótkim okresem kiedy wyjechał do Łodzi, aby kierować pracownią Projektowania Tkanin Dekoracyjnych na tamtejszej PWSSP. Po powrocie do Krakowa objął Pracownię Malarstwa na ASP, którą prowadził do 1993 roku.