Album des KZL Lego

Teka 22 fotografii barwnych, edycja 4/10
fotografia barwna C-Print / papier fotograficzny
20 × 30 cm (arkusz)
na odwrociu p.d.: naklejka z opisem: Zbigniew Libera | Album des KZL Lego | onestar pres | 4/10

• praca posiada certyfikat sygnowany przez artystę

W 1996 roku Zbigniew Libera, zainspirowany powszechną obecnością popularnych, duńskich klocków Lego, zaproponował stworzenie fikcyjnego zestawu, służącego do własnoręcznego zbudowania przez odbiorców modelu obozu koncentracyjnego. Wzorem była nazistowska fabryka śmierci w Oświęcimiu, w której podczas II wojny światowej zamordowano około 1,5 miliona ludzi. Libera wykorzystał realnie istniejące klocki. Więźniowie obozu to groteskowe kościotrupy z zestawu „Piraci”, rolę strażników z kolei odegrały nieznacznie zmodyfikowane figurki z zestawu „Posterunek policji”. Z szarych, jednolitych klocków można było zbudować krematoria, obozowe baraki i płot otoczony drutem. W przestrzeni przygotowanego przez siebie zestawu Libera wykonał serię zdjęć, przedstawiających wyobrażenia historycznych wydarzeń: egzekucji na szubienicy, wynoszenia martwych ciał przez współwięźniów, stosów osobistych przedmiotów „wysypujących” się z otwartych przestrzeni pieców krematoryjnych. Sam artysta mówił: (…) Myśl, która doprowadziła mnie do zrobienia tej pracy, dotyczyła samej racjonalności, która jest podstawą systemu klocków Lego, a która wydała mi się przerażająca: nie można z tych klocków zbudować nic, na co nie pozwala precyzyjny, racjonalny system”*.
Realizacja obiektu była możliwa dzięki współpracy z firmą Lego, która podarowała klocki na wyraźną prośbę stołecznego Centrum Sztuki Współczesnej, w której Libera robił wystawę. Na pudełku pojawił się napis w języku angielskim poświadczający, że praca Libery została zasponsorowana przez firmę Lego. Gdy przedstawiciele firmy zorientowali się, co w efekcie zrobił z ich produktu artysta (szkice koncepcyjne nie zostały im przekazane) firma wydała oficjalny protest, a także wytoczyła artyście sprawę w sądzie. Proces przerwano ze względu na rosnące naciski ze strony opinii publicznej, a praca stałą się jednym z ikonicznych dzieł polskiej sztuki krytycznej lat 90. XX w. Libera został poddany ogromnej, medialnej krytyce. Wielokrotnie oskarżano go o ośmieszanie Holocaustu i brak szacunku dla jego ofiar. Tymczasem – jak pisała Katarzyna Bojarska – „to nie problem kultury masowej był tu najistotniejszy, ale Holocaustu właśnie. To, co zaproponował Libera nie wpisywało się w nurt uświęcania tego doświadczenia historycznego, ale było próbą ujawnienia mechanizmów współczesnej rzeczywistości”**. Z kolei Bożena Czubak komentowała: „Trudno przeoczyć potencjał krytyczny, jaki niesie praca Obóz koncentracyjny, która nie traktuje o cieniach historii, ale o tym, z czym ciągle mamy do czynienia. Widok klocków do układania obozów koncentracyjnych narzuca szereg pytań o konsekwencje bezmyślnych banalizacji zła, zdolność kultury do jego normalizacji, gotowość rynku do ubijania na nim interesu”***.
* https://culture.pl/pl/dzielo/zbigniew-libera-lego-oboz-koncentracyjny, data dostępu: 19.10.2019
** Katarzyna Bojsrska, Obóz koncentracyjny jako zabawka. Zbigniew Libera „Urządzenie korekcyjne: LEGO – Obóz koncentracyjny”, [w:] Teksty Drugie, 2004, 5, s. 202.
*** Sztuka legalizowania buntu. Bożena Czubak rozmawia ze Zbigniewem Liberą, „Magazyn Sztuki” 1997 nr 15/16, s. nlb.