Kopalnia w nocy

olej / płótno
81 × 114 cm
sygnowany i datowany l.d.: Rafał | Malczewski | 35
na odwrociu opisany: MPW 1812
na blejtramie nalepki depozytowe z Muzeum Narodowego
w Warszawie oraz nalepka galeryjna z napisem: „Kopalnia w nocy.
450 zł.”

Proweniencja:

• Kolekcja prywatna, Warszawa (zakup od spadkobierców artysty)
• Depozyt Muzeum Narodowego w Warszawie

Prezentowana praca to jeden z pierwszych pejzaży przemysłowych, realizowanych przez Rafała Malczewskiego od 1934 roku. Wówczas, zmęczony wyeksploatowanym przez siebie krajobrazem ukochanego Zakopanego, zaczął poszukiwać inspiracji w innych rejonach Polski. Jeździł m.in. na Śląsk, w rejony Gór Świętokrzyskich, gdzie powstawał właśnie Centralny Okręg Przemysłowy, w Beskidy i na Huculszczyznę. Zafascynowany surowym, industrialnym i dynamicznie rozwijającym się pejzażem Śląska zaczął realizować polityczne kompozycje, narażając się jednocześnie na nieprzychylne uwagi krytyków. W 1936 roku pisał:

„Jak to właściwie dobrze nie być w stu procentach malarzem, lubić martwą naturę tylko na półmisku w dobrej garkuchni, mieć żyłę włóczęgowską i pasję wydzierania ziemi ojczystej tajemnicy praw rządzących jej wdziękami. Wówczas odkrycie jakiejś połaci Polski, z jej własną niepowtarzalną nigdy urodą, stwarza w człowieku fantastycznie dobry nastrój, zapał do ujawnienia plastycznego napotkanych wartości, bez względu na zapatrywania speców kochających śliwki w cieniu makaty, własne hemoroidy i paryskie zdobycze. […] Najczęściej jednak wspominam Czarny Śląsk, z którym poznanie bylo czemś tak samo wstrząsającym jak zetknięcie się po raz pierwszy z żywiołem skalistych gór lub z ogromem morza […]. Jeśli wygram na loterji główny los, zorganizuję lotną kompanię malarzy do sportretowania ziemi polskiej. […] Zaczynając taki objazd, najpierw pojawiłbym się na Śląsku, aby czerpać ze wspaniałego źródła niewyczerpanych piękności — odrębnych, surowych, groźnych.” *

W fabrycznych pejzażach Śląska Malczewskiego widać pewne pokłosie surrealizmu, dynamicznie rozwijającego się w Związku Radzieckim, jednak jedynie w sferze wyboru tematu. Forma jego obrazów stanowi wynik indywidualnych poszukiwań twórczych i stanowi ewenement w polskiej sztuce 20-lecia międzywojennego.

* R. Malczewski, Plastyk na Śląsku, „Wiadomości Literackie” 48 (1936), s. 20.