Relief 34–A

pochodzenie:

• kolekcja prywatna, Polska
• Galeria Starmach, lata 90. XX w.

W sztuce interesowały mnie zawsze formy najprostsze. – Henryk Stażewski[1]

Henryk Stażewski w ciągu swojego długiego życia (1894-1988) był nieustannie obecny na rodzimej scenie artystycznej. Został zapamiętany jako niezwykle barwna i wpływowa postać polskiej sztuki współczesnej. Był malarzem, twórcą reliefów i plakatów, projektantem wnętrz, scenografem oraz teoretykiem – pionierem sztuki awangardowej. W 1917 roku współtworzył pierwszą w Polsce awangardową formację Ekspresjonistów Polskich (w 1919 roku przemianowaną na Formistów). Następnie brał udział w zakładaniu Grupy Kubistów, Konstruktywistów i Suprematystów Blok oraz późniejszych ugrupowań rozszerzających jej działalność: grupy architektów i plastyków Praesens oraz stworzonej wraz z Władysławem Strzemińskim i Katarzyną Kobro grupy a.r. Od 1924 roku często przebywał w Paryżu, gdzie działał w kręgach międzynarodowych ugrupowań Cercle et Carré czy Abstraction-Création, a także nawiązał bliskie stosunki Pietem Mondrianem i Michelem Seuphorem. Po wojnie należał do środowiska skupionego wokół warszawskiej Galerii Krzywe Koło, a w 1965 roku był jednym z założycieli Galerii Foksal.

W pierwszym etapie swojej długiej twórczości Stażewski tworzył prace inspirowane kubizmem i neoplastycznym dorobkiem grupy De Stijl, a także – działając pod wpływem Strzemińskiego – konstruktywizmem. Istotny przełom na drodze twórczej Stażewskiego przypada na koniec lat 50., kiedy artysta zainteresował się tworzeniem kompozycji reliefowych, które na kolejne dekady zdominowały jego działalność oraz stały się wyrazem problemowego i badawczego podejścia do myślenia o obrazie. Stażewski zafascynowany był rozwiązywaniem zdań formalnych. Można zauważyć, że każda seria jego reliefów wyraźnie skupia się na konkretnym problemie: kolorze, skali, kompozycji etc. Stażewski wykazywał się badawczą postawą wobec sztuki. Nieustannie tworzył wiele wariantów tego samego tematu dając nieskończoną liczbę pokrewnych rozwiązań. Celem nadrzędnym Stażewskiego stało się poszukiwanie logiki działań formalnych, która mogłaby zaprowadzić go do osiągniecia ładu plastycznego wewnątrz obrazu.

Owe poszukiwania zaznaczają się wyraźnie wraz z serią białych reliefów pokazywanych w Galerii Krzywe Koło w 1961 roku. W prezentowanych wówczas pracach pojawiają się mutacje układów barwnych i kompozycyjnych bazujących na różnorodnych kontrastach między elementami. Od 1967 roku w sztuce Stażewskiego wyraźnie zaczyna dominować forma kwadratu – zarówno jako zasada kompozycyjna całej pracy, jak i jej budulec. Reliefy stały się modułowymi układankami identycznych kolorowych kwadratów, często o zrównoważonej skali barw, ale progresywnie zmieniającej się temperaturze kolorów. Z czasem artysta zaczął używać zdecydowanie bardziej kontrastowych zestawów barw oraz eksperymentować z wielkością elementów. Dużą rolę odgrywał także problem budowania napięcia w kompozycji.

Na początku lat. 70. Stażewski odchodzi od reliefów, nie porzucając jednak zainteresowania kwadratem jako podstawowa jednostką. Przykładem tego typu kompozycji jest prezentowany Relief 34-A z 1979 roku. Elementami kompozycji są tutaj cztery płasko malowane kwadraty w dwóch gradacjach niebieskiego o zimnym odcieniu. Podłoże stanowi jednorodnie pokryta białą farbą płyta pilśniowa.

Na pozór prosty układ figur został przełamany na kilka współgrających sposobów: poprzez gradację odcienia błękitu jednego z elementów oraz grę z środkiem ciężkości kompozycji, która nie pozwala jednoznacznie ustalić jej porządku. Całość konstrukcji dodatkowo wzmacnia kontrastujące z zimną i stonowaną kolorystyką, intensywnie kobaltowe obramowanie. O ostatniej dekadzie twórczości Stażewskiego, z której pochodzi opisywana praca trafnie pisze Andrzej Turowski nazywając ją próbą uchwycenia nieporządku w uporządkowanym układzie bądź próbą przezwyciężenia reguły kompozycyjnej samej kompozycji.[2]

[1] Henryk Stażewski 1894-1988. W setną rocznicę urodzin., Muzeum Sztuki w Łodzi, Łódź, 1995, s. 9.

[2] Andrzej Turowski, Stażewski internacjonał [w:] Henryk Stażewski. Ekonomia myślenia i postrzegania, Fundacja Galerii Foksal, Galeria Foksal, Warszawa 2005, s. 47.