Tadeusz Kościuszko

olej, płótno; 95 × 65 cm
sygnowany l.d. monogramem wiązanym: „GW 1890 r”

Literatura:

• Wojciech Gerson 1831–1901. Katalog wystawy monograficznej, Muzeum Narodowe w Warszawie, 1978,
  s. 102 (umieszczony w kategorii Wzmiankowane).
• Materiały do życia i twórczości Wojciecha Gersona, oprac. A. Vetulani, A. Ryszkiewicz, Wrocław 1951, s. 37., poz. 374.

Wojciech Gerson – malarz, jeden z najważniejszych polskich przedstawicieli XIX-wiecznego realizmu, a także historyk i krytyk sztuki oraz pedagog. Urodził się w Warszawie w zamożnej rodzinie o francusko-niemieckich korzeniach, choć Wojciech został wychowany w tradycji polskiego patriotyzmu i kultu niepodległościowych zrywów. Jego ojciec był właścicielem cegielni na Mokotowie. To właśnie on rozbudził w synu zainteresowanie sztuką ludową. W 1844 roku nastoletni Gerson rozpoczął kształcenie artystyczne na Wydziale Architektury Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie. Na jego nieprzeciętne zdolności artystyczne zwrócił uwagę Aleksander Kokular, wówczas profesor tej uczelni. Zamiłowanie do twórczości plastycznej wzięło górę i w 1845 skłoniło Gersona do przeniesienia się na Wydział Malarstwa. Jego nauczycielami byli m.in. Jan Feliks Piwowarski, Marcin Zaleski czy Rafał Hadziewicz. W czasach studenckich Gerson wraz z kilkorgiem kolegów utworzył grupę, którą sami nazywali „cyganerią”, zaś ich programowym celem było stworzenie sztuki narodowej. Młodzi malarze organizowali wycieczki po terenach dawnej Rzeczypospolitej, aby studiować rodzime pejzaże oraz stroje i obyczaje ludowe. W 1851 roku Gerson ukończył studia malarskie z wyróżnieniem, a dwa lata później został uhonorowany stypendium na studia w Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. Korzystna sprzedaż jednego z obrazów umożliwiła mu wyjazd do Paryża, który uważany był wówczas za najwyższą artystyczną nobilitację. Do stolicy Francji Gerson przyjechał w 1856 roku i spędził tam 14 miesięcy, z czego przez trzy uczył się w pracowni Léona Cognieta, cenionego przez Francuzów malarza historycznego. Resztę czasu poświęcił na samodzielne studia w muzeach. Spotykał się też z osiadłymi we Francji polskimi artystami, w tym z poetą i malarzem Cyprianem Kamilem Norwidem. W ich gronie dyskutowano o współczesnych trendach w sztuce, rodzącym się realizmie i jego głównym przedstawicielu Gustavie Courbet, lecz przede wszystkim o sztuce narodowej, o jej promocji w kraju i programie działania dla poparcia „sztuki ojczystej”. Po powrocie do Warszawy angażował się w animację życia artystycznego w mieście; m.in. dzięki jego staraniom powstało Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych, którego był wieloletnim wiceprezesem. W 1871 podjął pedagogiczne obowiązki w warszawskiej Klasie (Szkole) Rysunkowej, w której wykształcił do 1896 całą plejadę artystów, m.in. Józefa Chełmońskiego, Józefa Pankiewicza, Władysława Podkowińskiego, Jana Stanisławskiego i Leona Wyczółkowskiego. Jeszcze za swojego życia uczestniczył w licznych wystawach w Europie i Ameryce.

Wojciech Gerson prowadził niezwykle aktywną i zróżnicowaną tematycznie działalność artystyczną. Malował kompozycje historyczne, czerpiąc obficie z dziejów Polski, tworzył sceny rodzajowe, głównie o tematyce ludowej, realistyczne pejzaże, wśród których prym wiodły krajobrazy tatrzańskie. Był jednym z artystów, którzy odkryli polskie góry dla sztuki. W tym czasie dał się poznać także jako znakomity publicysta i krytyk sztuki. Prezentowany obraz to odwzorowanie portretu jednej z najważniejszych postaci w historii zrywów niepodległościowych narodu polskiego – Tadeusza Kościuszki. Przedstawienie narodowego bohatera na koniu w ruchu i z szablą uniesioną w górę podkreśla jego cechy przywódcze, odwagę w działaniu i siłę. Genezę takiego ujęcia można wywieść z „kanonicznego” wizerunku Napoleona Bonaparte autorstwa Jacquesa Louisa Davida, choć poza postaci namalowanej przez Gersona jest znacznie bardziej statyczna. Obraz znakomicie wpisuje się w rozwijaną przez dekady koncepcję sztuki narodowej, sławiącej polskich bohaterów i piękno rodzimego krajobrazu. Wielkoformatowe płótno Wojciecha Gersona to prawdziwa rynkowa rzadkość i niezwykła okazja dla miłośników XIX-wiecznego realizmu najwyższej próby.