Wojna domom. Kamienica

wystawiany:

• Warsztat Władysława Strzemińskiego, Galeria Sztuki Współczesnej Anny Wesołowskiej, Łódź, VI 1985 r., il. 15.

reprodukowany:

• Władysław Strzemiński 1893–1952. W setną rocznicę urodzin, red. J. Janik, Z. Karnicka, J. Ładnowska, Muzeum Sztuki w Łodzi, Łódź 1993, poz. kat. II.48., s. 188.

Ruch oka, ślad ślizgającego się spojrzenia, biologiczna linia kurczących się i rozprężających mięśni, wiąże się z kształtem pierwiastków formy widzianej w naturze, tworząc wspólny rytm. Ten rytm jest w dużej mierze rytmem autonomicznych ruchów wynikających z układu nerwowo-mięśniowego. Jest rytmem fizjologii, wiążącej zawartość poszczególnych spojrzeń. Ten rytm opadającej i wznoszącej się linii pulsującego tętna i ruchu wynikającego z indywidualnej i biologicznej reakcji mięśni – podporządkowuje sobie zawartość wzrokową poszczególnych spojrzeń – przekształca ją, tworząc ciągle zmienny rytm nieregularnej symetrii^[1].   

Władysław Strzemiński miał fundamentalny udział w przekuwaniu teorii awangardowych lat. 20 i 30. Na grunt sztuki polskiej i międzynarodowej. Był, wraz z żoną Katarzyną Kobro, twórcą koncepcji sztuki nowoczesnej tzw. unizmu. Aktywnie działał w wielu awangardowych ugrupowaniach artystycznych. Należał do grupy Blok, Praesens oraz a.r. Założył w Łodzi Państwową Wyższą Szkołę Sztuk Plastycznych, w której wykładał od 1945 do 1950 roku, kiedy został oddalony ze stanowiska za nieprzestrzeganie zasad realizmu socjalistycznego. Czynnie tworzył kolekcję sztuki a.r., która była pierwszą tego typu kolekcją sztuki awangardowej na świcie. W 1945 r. Strzemiński przekazał swoje prace Muzeum Sztuki w Łodzi. W 1948 roku zaprojektował Salę Neoplastyczną specjalnie dostosowaną do eksponowania sztuki awangardowej m.in. takich artystów jak Katarzyna Kobro, Henryk Berlewi czy Theo van Doesburg. Strzemiński był wszechstronnym artystą, pedagogiem oraz teoretykiem sztuki. Podsumowaniem jego działalności artystycznej jest opublikowana w 1958 roku słynna Teoria Widzenia.

Wojna domom to tytuł jednej z serii rysunków powstałych w latach 1940-1945 w łódzkiej rzeczywistości czasu niemieckiej okupacji. W tego okresu pochodzą serie rysunków Deportacje (1940), Wojna domom (1941), Twarze (1942), Pejzaże i martwe natury (1943-1944), Tanie jak błoto (1943-1944), Ręce, które nie z nami (1945). Wojna domom to syntetyczna narracja odnosząca się do widoku niszczonych podczas bombardowania kamienic. Rysunek oparty jest na konturowym, po części powtarzalnym i przemiennym motywie (artysta stosował wzory utrwalone na kalkach). Styl w jakim Strzemiński tworzy opisywany rysunek jest wynikiem ustawicznego badania zjawisk optycznych, pracy oka oraz procesów zachodzących w momencie odbioru rzeczywistości. Rozpadające się domy zostają nakreślone chwiejną, nieprzerwaną linią, która nie posiada swojego początku ani końca oraz uszeregowane wzdłuż jednej linii. Rozwibrowanie kreski potęguje wrażenie rozpadu i tymczasowości zarejestrowanego obrazu.

Motywy rysunkowe powstałe we wspomnianym okresie zostały przez artystę wykorzystane do stworzenia słynnych kolaży pt. Moim przyjaciołom Żydom (1945), które znajdują się w kolekcji Jad Vashem w Jerozolimie, gdzie trafiły za pośrednictwem studentki artysty Judyty Sobel. Strzemiński zestawiał dowody Zagłady uwiecznione na fotografiach ze wspomnianymi rysunkami. Wojna domom została wykorzystana do stworzenia kolażu Ruinami zburzonych oczodołów, gdzie Strzemiński łączy wspomniany motyw z fotografią dzieci czekających na transport do jednego z obozów zagłady.

[1]             W. Strzemiński, Aspekty rzeczywistości, Forma, nr. 5, 1936, s. 7.