Czas trwania: 29.01–21.02.2019
Ludwik Markus w Paryżu znalazł się w 1903 roku. Osiedlił się na Montparnassie – dzielnicy skupiającej najbardziej aktywną bohemę artystyczną. Szybko wszedł także w krąg artystów rezydujących na Montmartrze. W twórczości Markusa z tego okresu wyraźnie zaznaczyły się wpływy impresjonizmu oraz fowizmu. Pierwsze lata w Paryżu doprowadziły artystę do silnego kryzysu twórczego, w efekcie którego porzucił twórczość malarską na 3 lata. Dopiero w 1910 roku, w cyrku na skraju Montmartre’u, Markus poznał poetę i teoretyka sztuki Guillaume Apollinaire’a. Dzięki temu spotkaniu wszedł w krąg artystów poszukujących nowej drogi obrazowania. Wkrótce, wraz z Picassem i Braque’em, Markus należał do ścisłego grona twórców nowego awangardowego nurtu – kubizmu, który uznawany jest za jedną z najważniejszych rewolucji w historii sztuki. Apollinaire’owi zawdzięczał także swoje nowe francuskie nazwisko – Louis Marcoussis.
Na wystawie Louis Marcoussis. Polski twórca kubizmu zebrane zostały gwasze oraz oleje z okresu od 1912 do 1930 roku. Dzieła z pierwszej dekady XX wieku wskazują moment kształtowania się kubistycznej teorii obrazowania. W tym czasie Marcoussis używał ograniczonej palety barw skupiając się przede wszystkim na budowaniu kompozycji opartej o relacje pomiędzy syntetycznie ujętymi przedmiotami. Układy przedmiotów uzupełniał o fragmentami napisów, liczb czy fotografii zgodnie z poetyką papiers collés. W tym czasie twórczość Marcoussisa pozostaje bliska założeniom kubizmu syntetycznego.
W latach 1914–1919 Marcoussis zwiesił ponownie swoją twórczość na czas zawieruchy pierwszej wojny światowej. Lata 20. XX wieku to okres budowania przez artystę oryginalnego stylu w ramach twórczej redakcji założeń kubizmu analitycznego. Podobnie jak u Picassa czy Braque’a rekwizyty prac Marcoussisa stanowiły przedmioty codziennego użytku: karty do gry, gazety, naczynia oraz instrumenty muzyczne, które artysta „rozbierał” na części składowe ukazując je z różnych perspektyw. To, co stanowi o oryginalności stylu Marcoussisa, to szczególne wykorzystanie koloru. Artysta chętnie sięgał po jaskrawe barwy, wibrujące w oku dzięki kontrastowym zestawieniom, różnicy temperatur i intensywności plam. Eksperymenty malarza polegały także na wprowadzaniu do kompozycji dynamiki oraz budowaniu wrażenia ruchu. Służyła temu zróżnicowana faktura, którą uzyskiwał uzupełniając podłoże malarskie o takie elementy, jak skóra czy piasek, a także używając podobrazia o wyraźnie zaznaczonej strukturze.
Kolejny etap w twórczości Marcoussisa przypada na przełom lat 20. i 30., kiedy w jego malarstwie pojawiają się analogie do poetyki włoskiej pittura metafisica, ujawniając pokrewieństwo z artystyczną wizją Giorgia de Chirico. Zmatowiała kolorystyka, poetyckie odniesienia oraz echo symbolizmu wskazują, że poszukiwania plastyczne Marcoussisa skierowały się w stronę surrealizmu zbliżając się do twórczości Paula Klee i Joana Miro, jednak nic nie tracąc z osobliwego, geometrycznego kubistycznego piękna. (tekst: Sandra Włodarczyk)
Louis Marcoussis, właściwie Ludwik Kazimierz Markus (1878–1941) – polski malarz żydowskiego pochodzenia, przez większą część życia tworzył w Paryżu. Pochodził z zamożnej rodziny warszawskich zasymilowanych Żydów powiązanych ze środowiskiem artystycznym. Po krótkim okresie studiów prawniczych, porzucił je na rzecz nauki malarstwa na ASP w Krakowie pod kierunkiem Jana Stanisławskiego i Józefa Mehoffera. W 1903 roku wyjechał do Paryża, gdzie szybko znalazł się wśród poszukujących awangardowych artystów, z którymi współtworzył zasady kubizmu. W latach 20. i 30., pozostając pod intelektualnym rygorem kubizmu eksperymentował podążając własną, dojrzałą drogą twórczą. Pod koniec lat 30. – prawdopodobnie pod wpływem przybierającego na znaczeniu ruchu surrealistycznego – w jego twórczości zaczęły pojawiać się elementy liryzmu i poetyckiej metafory. Poza malarstwem sztalugowym, Marcoussis uprawiał grafikę i ilustrację książkową, wykonując prace m.in. do dzieł Apollinaire’a i Tristana Tzary. Jest także autorem znanego portretu Gertrude Stein – pisarki i mecenaski artystów, niezwykle znaczącej postaci międzywojennego Paryża.
Prace w kolekcjach
Art Institute of Chicago; The Museum of Modern Art, New York; Centre Pompidou – MuséeNational d’Art Moderne; Peggy Guggenheim Collection, Venice; Metropolitan Museum of Art; Tate Modern – London; Muzeum Sztuki Łódź; Musée des Beaux-Arts de Reims; Los Angeles County Museum of Art; Saint Louis Art Museum; Yale University Art Gallery; The; Barnes Foundation; Fine Arts Museums of San Francisco; Birmingham Museum and Art Gallery; National Gallery of Art – Washington DC; Cleveland Museum of Art; Norwich Castle; Museum and Art Gallery; The Phillips Collection; Manchester Art Gallery; Philadelphia Museum of Art